Stwardnienie rozsiane (SM, z łac. sclerosis multiplex) jest postępującą chorobą ośrodkowego układu nerwowego, w którym dochodzi do wieloogniskowych, rozsianych w czasie i przestrzeni zmian zapalnych, demielinizacji, utraty aksonów i oligodendrocytów, a w końcu rozrostu astrogleju. Etiologia choroby nie jest jeszcze znana. Uważa się, że występowanie tego schorzenia ma skomplikowane podłoże genetyczne, które najprawdopodobniej różni się w poszczególnych populacjach. Istnieje przekonanie, iż ważną składową rozwoju choroby jest układ immunologiczny, a w szczególności autoreaktywne limfocyty T, komórki o charakterze regulatorowym, a także cytokiny i chemokiny prozapalne. Według uczonych kolejną składową może być wpływ czynników środowiskowych w tym bakterii i wirusów, jednakże do tej pory nie udało się zidentyfikować patogenu związanego bezspornie z występowaniem schorzenia.
Stwardnienie rozsiane występuje u ludzi między 10., a 50. rokiem życia, najczęściej w wieku od 20 do 30 lat. Procentowo częściej na tę chorobę zapadają kobiety, aniżeli mężczyźni, jednakże przewaga procentowa jest niewielka.
Objawy SM:
Pierwsze objawy SM nie są szczególnie charakterystyczne i z łatwością można jest skojarzyć z objawami, które towarzyszą chorobom neurologicznym. Są to najczęściej zmiany czucia w kończynach i na twarzy. Pierwszymi symptomami stwardnienia rozsianego jest podwoje widzenie, a także częściowy lub całkowity zanik widzenia, może również wstępować osłabienie, problemy ze stabilnością chodu, jak również podatność na zmęczenie.
Objawy:
-zaburzenia czucia; niedoczulica oraz przeczulica to typowe objawy stwardnienia rozsianego. Są to stany upośledzonej lub wyolbrzymionej wrażliwości na bodźce dotykowe. Podobnego typu objawami stwardnienia rozsianego są też parestezje, czyli uczucie mrowienia, drętwienia, przebiegania prądu w kończynach,
-uczucie przebiegania prądu wzdłuż kręgosłupa (tzw. objaw Lhermitte’a),
-zaburzenia wzroku; np. podwójne widzenie, spadek ostrości widzenia, zez, oczopląs. SM może prowadzić do zapalenia nerwu wzrokowego, a w najgorszym wypadku do utraty wzroku,
-mogą występować problemy z połykaniem pokarmów,
-dolegliwości bólowe, najczęściej w kończynach dolnych,
-nadwrażliwość na ciepło,
-charakterystyczne dla SM jest również osłabienie siły mięśniowej, sztywność mięśni, skurcze mięśni, problemy z poruszaniem się, utrzymywaniem równowagi, koordynacji ruchowej,
-występują także zaburzenia mowy; mowa może być bełkotliwa, niezrozumiała, w niektórych przypadkach występuje objaw skandowania.
SM – rzut choroby
a) SM rzutowo-remisyjne – jest to przebieg schorzenia, który występuje w 90% przypadków dotkniętych chorobą. Ten rzut trwa kilkadziesiąt godzin i polega na nasilaniu się już istniejących objawów lub pojawianiu się nowych.
b) SM postępująco-nawracające – to najrzadziej występująca postać choroby, niestety najcięższa. Od momentu wystąpienia schorzenia następuję regularna utrata sprawności w kolejnych obszarach, na dodatek SM epizodycznie co pewien czas atakuje ze zwiększoną siłą.
c) SM pierwotnie postępujące – polega na stopniowym odbieraniu sprawności, jednakże bez wcześniejszej fazy rzutowo-remisyjnej.
d) SM wtórnie postępujące – jest to drugi etap stwardnienia rozsianego, gdzie wskutek kumulowania się zaburzeń oraz uszkodzeń dochodzi do postępującej niepełnosprawności.
Leczenie SM
Szeroka paleta objawów stwardnienia rozsianego, jak również nieprzewidywalność przebiegu choroby powoduje, iż postępowanie rehabilitacyjne osób cierpiących na SM jest trudnym zagadnieniem rehabilitacji neurologicznej. Jak wiadomo SM jest przewlekłą chorobą OUN, która występuje z częstotliwością od 30 do 100 zachorowań na 100.000 mieszkańców. Istnieją jednak źródła doniesień naukowych, z których dowiadujemy się o skuteczności rehabilitacji w SM. Leczenie to jednak jest leczeniem objawowym, które obejmuje wszystkie zaburzenia motoryczne dotyczące tej jednostki chorobowej – poczynając od problemów wegetatywnych do deficytów w koordynacji ruchu. Proces terapeutyczny ma na celu skuteczne zmniejszenie skutków choroby. SM jest chorobą prowadzącą do niepełnosprawności oraz obniżenia jakości życia, co ogranicza samodzielność, swobodę poruszania się, jak również samoobsługę.
Zadaniem fizjoterapeuty jest ustalenie dysfunkcji oraz określenie celów postępowania, co daje możliwość zmniejszenia występujących objawów w miarę postępu choroby.
Zadaniem fizjoterapii w miarę możliwości pacjenta jest między innymi wzmocnienie siły osłabionych zespołów mięśniowych, rozluźnienie nadmiernie napiętych mięśni, przywrócenie równowagi mięśniowej, utrzymanie zakresu ruchomości stawów, poprawa motorki oraz koordynacji, reedukacja chodu, poprawa postawy ciała. SM to schorzenie, któremu towarzyszy duża męczliwość mięśni, zmniejszona jest wydolność organizmu na wysiłek, jednakże nie wolno zapominać o aktywnym trybie życia. Zaleca się jazdę na rowerze stacjonarnym, pływanie, spacery, spędzenie czasu w sposób aktywny. W przypadku remisji należy oszczędzać siły i nie wolno wystawiać się na zbyt silny wysiłek fizyczny.
Zaleca się wykonywanie ćwiczeń stopniowych:
-od pełnego do coraz mniejszego zakresu ruchu,
-od szybkich do wolnych,
-od symetrycznych do asymetrycznych,
-od małego obciążanie do większego ( unikanie zbyt silnych ),
-ćwiczenia koordynacyjne np. metodą PNF – rytmiczna stabilizacja, zmiana kierunku ruchu na przeciwny,
-stretching,
-ćwiczenia w wodzie.
*Stwardnienie rozsiane leczone jest farmakologicznie poprzez podawanie leków z grupy interferonów – są to pochodne ludzkich cytokin. Kolejnym lekiem jest octan glatirameru – syntetyczny peptyd, który ogranicza odpowiedź zapalną układu odpornościowego.
Bartosz Sobiejewski
Literatura:
1. Patogeneza stwardnienia rozsianego M. Stasiołek, M. Mycko, K. Semilaj
Polski Przegląd Neurologiczny 1 (3), 92-98, 2005
2. Leczenie stwardnienia rozsianego. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Neurologicznego
J. Losy i wsp.; Polski Przegląd Neurologiczny 12 (2), 80-95, 2016
3. Rehanilitacja w stwardnieniu rozsianym – wyzwanie współczesnej medycyny J. Pasek i wsp.
Aktualności neurologiczne 9 (4), 272-276, 2009